Thánh
ÉTIENNE THÉODORE CUENOT - THỂ
Giám mục Hội Thừa Sai Paris (1802 - 1861)
NGÀY TỬ ĐẠO: 14 THÁNG 11
"Tôi có chết đi, người ta có thể tìm người thay thế, lâu lắm là một
năm; nhưng khi một linh mục bản xứ hay một chủng sinh chết đi thì phải mất
20-30 năm mới có người thay thế."
WHĐ (14.11.2020)
– Thánh Étienne Théodore Cuenot sinh ngày 08-02-1802 tại làng Le Bélieu, thuộc
Giáo phận Besançon, nước Pháp. Sau cách mạng Pháp 1789, nhà thờ Bélieu bị đóng
cửa, bố mẹ cậu âm thầm đưa cậu đi lãnh Bí tích Thánh tẩy trong một vựa lúa bên
cạnh nhà.
Gia đình vốn
tương đối khá giả, nhưng vì chiến tranh, mất mùa, dịch tả... ảnh hưởng đời sống
kinh tế gia đình, ông bà không còn đủ phương tiện chăm lo cho con. Mùa đông năm
1816, Etienne phải nghỉ học. Bà đã mang cả chiếc áo cưới đi nhờ bác thợ may biến
chế thành chiếc áo choàng cho con. Trước cử chỉ cao đẹp âu yếm của thân mẫu,
Etienne đoan hứa: “Ngày nào làm linh mục, con sẽ may đền mẹ một áo khác cũng đẹp
như áo này”. Ngày 23-7-1817, hội đủ điều kiện học vấn, cậu xin gia nhập Chủng
viện Hội Thừa Sai Paris và được thụ phong linh mục ngày 24-9-1825.
Xuống tàu tại hải
cảng Bordeaux ngày 27-01-1828, cập bến Ma Cao và năm sau thừa sai Etienne đặt
chân đến phần đất Đàng Ngoài. Nhà thừa sai trẻ đầy nhiệt huyết khởi hành chuyến
đi bộ dài 83 ngày đến Giáo phận Đàng Trong. Đức cha Taberd - Từ gởi cha Etienne
về Chủng viện Lái Thiêu học tiếng Việt, nhận tên Việt là Trí.
Bốn năm đầu tiên
tại miền đất truyền giáo, cha Trí bị cơn bệnh lao hành hạ gần chết. Mùa xuân
năm 1833, tình hình cấm đạo căng thẳng, các thừa sai miền Nam Kỳ lục tỉnh phải lánh
nạn sang Xiêm (Thái Lan) rồi qua Phố Mới (Hạ Châu: Singapore). Ngày 03-5-1835,
Giám mục Jean Taberd - Từ, đang lánh nạn tại Penang, nhận được sắc phong của
Tòa Thánh, đã tấn phong thừa sai Etienne Cuenot - Trí làm Giám mục phó Giáo phận
Đàng Trong.
Sau lễ tấn phong,
Đức cha Cuenot - Trí xuống tàu tại Hạ Châu trở lại thương cảng Cửa Hàn. Trở lại
Đàng Trong, Đức cha Cuenot đổi tên mới là Thể, ẩn trú tại họ đạo An Ngãi (Quảng
Nam) trong ba năm để chăn dắt đoàn chiên, về sau chuyển đến họ đạo kỳ cựu Gò Thị.
Nhận trách nhiệm
Chủ Chăn, đối diện với tình hình mục vụ trên phần đất truyền giáo Giáo phận
Đàng Trong quá bao la, ngăn sông cách núi, Đức cha Thể quyết định triệu tập
Công Đồng tại Gò Thị. Công Đồng Gò Thị nhóm họp vào các ngày 5, 6 và 10 tháng 8
năm 1841, nhằm định hướng, quy định sinh hoạt mục vụ, ấn định việc ban hành các
bí tích và chương trình huấn luyện hàng giáo sĩ bản quốc. Đức cha Thể tích cực
khuyến khích việc gửi chủng sinh sang tu học tại Chủng viện Penang.
Đức cha Thể còn đề
nghị Tòa Thánh phân chia Giáo phận Đàng Trong thành hai Giáo phận: Tây Đàng
Trong (Sài Gòn) và Đông Đàng Trong (Quy Nhơn). Sáu năm sau, năm 1850, Đức cha
Cuenot - Thể xin cắt phần đất phía Bắc Sông Gianh đến chân đèo Hải Vân làm
thành Giáo phận Bắc Đàng Trong (Huế) và ủy thác Đức cha François Pellerin -
Phan coi sóc.
Mùa xuân năm
1854, khi tình hình bách hại trở nên gay gắt, Đức cha Cuenot - Thể cương quyết ở
lại giáo phận, nhưng khuyên các thừa sai và linh mục bản quốc tạm thời đưa số
chủng sinh xuống miền Nam Kỳ lục tỉnh, ruộng đồng mênh mông, sông nước bao la,
để còn cơ hội sống sót và còn hy vọng bảo toàn tương lai giáo phận. Trong thư gửi
về Chủng viện Hội Thừa Sai Paris, Đức cha viết: “Những nguy hiểm tôi trải qua
trong năm 1854 còn hơn tất cả những gì tôi đã chịu đựng trong 22 năm bách hại”.
Chúa nhật, ngày
27-10-1861, sau khi Đức cha dâng Thánh lễ tại gia đình bà Maria Mađalêna Huỳnh
Thị Lưu, quan quân vây kín làng Gò Bồi. Đức cha Cuenot - Thể cùng với thầy
Tuyên (đại chủng sinh) và thầy Nghiêm (tiểu chủng sinh) kịp trốn xuống hầm,
nhưng chưa kịp cất giấu đồ lễ vì vừa dâng lễ xong. Vì chứng cớ ấy mà quân lính
thề phá nhà, nếu không tìm thấy đạo trưởng Tây Dương. Mọi người trong nhà đều bị
tra tấn, bà Lưu bị đánh đòn 17 roi.
Sau hai ngày và một
đêm ở dưới hầm, Đức cha và hai thầy khát khô cả cổ. Vả lại, vì quân lính không
bỏ đi nếu chưa bắt được Đức cha, nên cha tự ra nộp mình. Vừa thấy ngài, quân
lính tới trói tay chân ngài lại. Hôm sau, Đức cha bị nhốt trong cũi đưa về tỉnh
Bình Định. Hai thầy, bà Lưu và hai người lân cận cũng bị mang gông giải đi. Về
sau, tất cả cùng bị xử tử.
Do những căn bệnh
nguy hiểm vùng nhiệt đới, Đức cha đã chết trong tù ngày 14-11-1861, dưới triều
vua Tự Đức. Án lệnh gửi từ triều đình Huế có viết: “Tên Thể, đạo trưởng Tây
Phương, đã đến ẩn náu trong xứ này 40 năm nay, giảng tà đạo đánh lừa dân chúng.
Hắn đã bị bắt, bị thẩm vấn và đã thú nhận. Chính lẽ ra phải trảm quyết, bêu đầu,
nhưng nay đã chết trong tù vì bệnh tật. Dù sao xác cũng phải buông sông”.
Trích sách ""
Biên soạn: Hội đồng Giám mục Việt Nam